Vizioni i Shqipërisë për një shtet të drejtuar nga kode, buron nga niveli i lartë i korrupsionit, nepotizmit, patronazhimit dhe rrjete të rrënjosura politike…
Në një kohë kur besimi i publikut tek udhëheqësit po shkatërrohet, Shqipëria ka zbuluar një vizion që tingëllon më shumë si një propozim nga departamenti i shkencave kompjuterike të Stanfordit sesa nga korridoret e Tiranës, për t’u bërë vendi i parë ku Ministritë drejtohen nga inteligjenca artificiale.
Kryeministri Edi Rama sugjeron, gjysmë me shaka, por edhe gjysmë me seriozitet, që portofolet e qeverisjes mund t’u besohen algoritmeve, funksionarëve të palodhur që nuk kërkojnë pagë, nuk kanë ambicie dhe, më e rëndësishmja, nuk mund të fusin zarfa në xhepat e tyre.
Ky vizion buron nga një plagë shumë lokale: dekada korrupsioni, nepotizmi, patronazhimi dhe rrjetesh të rrënjosura politike. Nëse qeniet njerëzore kanë dështuar, ndoshta makinat mund të kenë sukses. Mbështetësit imagjinojnë një realitet steril, pothuajse antiseptik: asnjë favor, asnjë marrëveshje të fshehtë, asnjë kushëri që duhet të fitojë tenderin. Algoritmi, ndryshe nga ministri, nuk kërkon vota; ai kërkon formula që japin rezultate.
Cili është burimi i korrupsionit?
Megjithatë, këtu lind pyetja më e thellë: A është korrupsioni thjesht shuma e akteve individuale, apo është një sistem i tërë shoqëror i ngulitur në historinë politike të një kombi?
Edhe nëse një ministër i inteligjencës artificiale do të vepronte me efikasitet të përsosur, kush do të vendoste për prioritetet? Kush do të përcaktonte parametrat?
Në fund të fundit, pas çdo kodi qëndron një programues njerëzor, me interesa, me botëkuptime, me paragjykime.
Në këtë kuptim, algoritmi nuk është një orakull i pakorruptueshëm, por më tepër një pasqyrë dixhitale që pasqyron mendjen e krijuesit të tij.
Për të kuptuar eksperimentin shqiptar, mund të drejtohemi te idetë e Curtis Yarvin, teknologut politik kontrovers, i cili vite më parë propozoi drejtimin e një vendi si një firmë teknologjike. Për të, një shtet nuk është një fushë beteje ideologjike, por një sistem operativ, një CEO me autoritet absolut, një bord drejtorësh për mbikëqyrje dhe qytetarët si klientë që presin shërbim cilësor. Jo një parlament i zhurmshëm apo grindje të pafundme partiake, vetëm efikasitet i përmirësuar i korporatave.
Vizioni shqiptar si eksperiment filozofik
Shqipëria, në disa mënyra, e shtyn më tej këtë logjikë: jo vetëm një “shtet fillestar”, por një shtet ku disa drejtues nuk janë më fare njerëz, vetëm kode. Një algoritëm si zëvendësministër, apo edhe si CEO në detyrë. Tingëllon si një kërcim drejt efikasitetit, por edhe një kërcim në rrezik të paeksploruar. Nëse shteti është një kompani dhe drejtuesit janë makina, atëherë kush e zotëron të drejtën e autorit për kodin? Kush i kontrollon serverat? Kush i mban çelësat kryesorë të qeverisjes?
Mund ta imagjinojmë Shqipërinë si një startup të guximshëm gjeopolitik, një vend të vogël që përpiqet të kapërcejë kufizimet e historisë dhe gjeografisë përmes revolucionit teknologjik. Megjithatë, siç e di çdo startup, shkallëzimi është i rrezikshëm. Nëse algoritmi dështon, dështimi nuk është personal, por sistemik, dhe në një shtet, dështimi sistemik mund të jetë katastrofik.
Vizioni shqiptar nuk është thjesht një eksperiment teknologjik. Është një eksperiment filozofik, që shqyrton vetë natyrën e qeverisjes. A dëshirojmë vërtet të transferojmë levat e pushtetit nga njeriu te post-njeriu? A është kjo rruga drejt shpëtimit demokratik, apo shpati i rrëshqitshëm drejt diktaturës dixhitale, ku qytetarët nuk zgjedhin më udhëheqës, por shkarkojnë versionin më të fundit të softuerit të qeverisjes?
Në fund të fundit, përgjigjja nuk do të gjendet në vetë algoritmin, por në shoqërinë që zgjedh se si ta përdorë atë. Ndoshta pyetja e vërtetë nuk ka qenë kurrë se kush ulet në karrigen e ministrit, por si i projektojmë institucionet në mënyrë që, pavarësisht se kush ulet atje, ato t’i shërbejnë publikut.
Me sa duket, Shqipëria thjesht e ka vendosur këtë çështje drejtpërdrejt në tryezën e së ardhmes. /Përshtatur nga Jerusalem Post/ Pamfleti