Gazeta e njohur greke “Protothema” ka publikuar një shkrim të gjatë për prejardhjen e heroit tonë kombëtar Skënderbeut. Shkrimi mban titullin “Sa “shqiptar” ishte Gjergj Kastrioti apo Skënderbeu, çfarë fsheh varri i harkuar në Manastirin e Çilandarit në Malin Athos?”.
Ai është i mbushur me një sërë të dhënash të njëanshme pasi duke e konsideruar Epirin grek, dhe duke qenë se Skënderbeu ka pasur edhe epitetin “Mbret i Epirit” edhe ai konsiderohet grek. Sipas shkrimit, Skënderbeu ishte ortodoks dhe fliste greqisht. Një tjetër pretendim është se për të nuk ka këngë të vjetra në gjuhën shqipe.
Më pas thuhet se njëri nga vëllezërit e Skënderbeut, Reposhi u bë murg dhe jetoi në malin Athos. Në atë vend ekziston një vend që quhet “Kulla e Shqiptarit” dhe besohet se u ble nga babai i Skënderbeut, Gjoni dhe ku ai u varros së bashku me djalin e tij murg.
Shkrimi i plotë:
“Sa “shqiptar” ishte Gjergj Kastrioti apo Skënderbeu, çfarë fsheh varri i harkuar në Manastirin e Çilandarit në Malin Athos?”
E kemi përmendur gjerësisht Gjergj Kastriotin (ose Skënderbeun) në artikullin tonë të 5 majit 2018, i cili shkaktoi diskutime të nxehta. Ne e dimë që Kastrioti është heroi kombëtar i Shqipërisë. Megjithatë, ka disa fakte të paqarta rreth origjinës së tij. Një studim shumë interesant nga Paschalis Androudis, Profesor-Ndihmës i Arkeologjisë dhe Artit Bizantin dhe Islamik, në Departamentin e Historisë dhe Arkeologjisë të Universitetit “Aristoteli” të Selanikut, mbi të ashtuquajturën “Kulla Shqiptare” në Malin Athos dhe marrëdhënien e babait të Gjergjit, Gjon Kastriotit, dhe njërit prej vëllezërve të tij me Gadishullin Athos na bëri ta rishqyrtojmë këtë temë.
Dëshirojmë ta falënderojmë ngrohtësisht Androudis, i cili na dha leje të mbështetemi në të dhënat nga studimi i tij dhe në informacionin shtesë që na dha.
Gjon Kastrioti: babai i “Skënderbeut”
Gjergj Kastrioti (1404 ose 1405-1468) ishte djali i Gjon Kastriotit, udhëheqësit të Shqipërisë së sotme veriore dhe Vojvodinës, i cili vinte nga familja fisnike serbe e Brankoviçëve. Silvius Enea (pseudonimi letrar i Papa Pius II, 1405-1464), një bashkëkohës i Kastriotëve, besonte se Kastriotët ishin maqedonas nga Imathia (një artikull Achilleas G. Lazaros, me titull “Albania” u botua në “Nea Estia” për krishtlindjet 1994). Pothuajse kudo përmendet se gjyshi i Gjergjit, Konstandini, i cili vdiq në vitin 1390, ishte sundimtar i Imathisë dhe Kosturit, nga e cila vjen mbiemri i tij (Kastriotis < Kastoriotis). Babai i tij, Gjoni, ishte sundimtar i Krujës. Është e pamohueshme që Kastriotët ishin të krishterë në fe. Gjon Kastrioti (1380-1437), një vasal fillimisht i osmanëve, pastaj i venedikasve dhe më vonë përsëri i osmanëve, e shtriu sundimin e tij deri në Alesio, Lezhën e sotme dhe grykëderdhjen e lumit Mat, duke arritur deri në det. I korruptuar nga venedikasit, ai u bashkua me ta. Megjithatë, Sulltan Murati I, me fushatën e tij të re në Ballkanin Perëndimor, e bëri Kastriotin përsëri vasal të tij. Për të shmangur një federatë të re, ai e detyroi atë të dërgonte si pengje 4 djemtë e tij Stanishin, Reposhin, Kostandinin dhe Gjergjin në Adrianopojë, në atë kohë kryeqyteti i Perandorisë Osmane. Gjon Kastrioti dhe gruaja e tij Vojsava patën 9 fëmijë (5 vajza, emrat e të cilave nuk i dimë përveç njërës, Marës dhe 4 djemve që përmendëm). Sulltan Murati, duke vlerësuar trimërinë, inteligjencën dhe bukurinë e Gjergjit, u mor veçanërisht me edukimin e tij. Ai u edukua me trashëgimtarin e fronit të Mehmetit II, i njohur edhe si “Pushtuesi”. Në një moshë shumë të re, Murati e emëroi atë komandant në një betejë me serbët. Gjergji tregoi trimëri të madhe dhe e udhëhoqi ushtrinë e tij drejt fitores. Murati shprehu admirimin e tij duke e quajtur Iskender Bej (Skënderbej) që do të thotë “Aleksandri i sundimtarëve”. Duhet theksuar se si Gjergji ashtu edhe vëllezërit e motrat e tij ishin konvertuar në Islam. Megjithatë, disa ngjarje filluan ta tronditnin Gjergjin. Vdekja misterioze e dy vëllezërve të tij (i treti, Reposhi, u bë murg, detajet do t’i shohim më vonë), emërimi i një apostati, Hasan Bej Versezenda, nga Murati si komandant garnizoni në Kroaci nga Muradi, i cili e dëboi nënën e tij, e cila vdiq pak më vonë (babai i tij kishte vdekur në vitin 1437), dhe nostalgjia për atdheun e tij, e çuan përfundimisht Gjergj Kastriotin të largohej nga radhët e osmanëve, gjatë një beteje me sundimtarin hungarez Huniadi në vitin 1443, dhe pasi e detyroi sekretarin e sulltanit të nënshkruante një ferman për dorëzimin e Kroacisë, ai u nis për në atdheun e tij me 300 burra të besuar. Duke parë fermanin, komandanti i garnizonit të Krujës dorëzoi fortesën. Të nesërmen, qyteti u mbush me flamuj me emblemën e Kastriotit, shqiponjën me dy koka. Populli shpërtheu në brohoritje. Më 28 nëntor 1443, Kastrioti filloi revolucionin kundër osmanëve. Kastrioti (shih edhe artikullin e 5 majit 2018) u bë një makth për osmanët. Ai humbi vetëm një betejë, kundër Evren Beut, i cili kishte një ushtri shumë të fortë prej 40 000 burrash, më 26 korrik 1455. Ai shkoi në Itali për të marrë ndihmë, por nuk arriti asgjë të veçantë. Ai u martua me më të voglën nga 8 vajzat e Arianit Gjergj Komnenit, një sundimtar që luftoi gjithashtu kundër osmanëve. Skënderbeut iu ofrua roli i udhëheqjes së një kryqëzate, pasi ishte ripagëzuar si i krishterë, dhe ai dukej i gatshëm ta bënte këtë, por u sëmur nga malaria dhe vdiq në janar 1467 në Lezhë dhe u varros në kishën e Shën Nikollës në këtë qytet. Sa “shqiptar” ishte Kastrioti? Tani do të bëjmë disa pyetje rreth origjinës së Kastriotit, i cili është shpallur hero kombëtar i Shqipërisë sepse lindi dhe veproi kryesisht në territoret, sot, shqiptare. A është mbiemri Kastrioti shqiptar? Dhe nëse po, cila është etimologjia e tij? Sa veta e dinë që aktivitetet e tij arritën deri në Pogonin e sotëm? Rrënojat e njërës prej fortesave të tij ekzistojnë ende në Oreokastro. Kjo fortesë u pushtua nga turqit vetëm kur ia prenë furnizimin me ujë nga lumi fqinj Gormos (një nga përrenjtë origjinalë të Kalamas). A është shqiponja dykrenare, emblema e Kastriotit, me origjinë bizantine apo jo? (Shih artikullin tonë përkatës më 26 qershor 2021). Cila ishte gjuha zyrtare në zonat e kontrolluara nga Kastrioti? Maria Michaēl-Dede në veprën e saj “Arvanitasit grekë” shkruan: “…e njëjta gjë ndodh edhe me arvanitasit që zbritën (domethënë në territorin grek) pas rënies së Kastriotit, i cili dihet jo vetëm se ishte grek, por edhe se e kishte greqishten si gjuhë zyrtare të shtetit.” Ioannis Touloumakos, në një fjalim të botuar në procedurat e Konferencës së 2-të Shkencore Panhelenike, me titull: “Qytetet e lashta greke të Epirit të Veriut”, shkruan: “… (Kastrioti) përdori emrin e Aleksandrit të Madh dhe ishte mësuar të mbante përkrenaren e lashtë maqedonase me bririn e dyfishtë, ndërsa në të njëjtën kohë paraqitej si pasardhës i epirotëve (konkretisht i Pirros)”. Zëvendëskryetari i Kastriotit ishte i afërm i tij dhe quhej Vrana, (Konti) një mbiemër i një familjeje të shquar bizantine. Pse nuk ka këngë popullore (në gjuhën e folur) shqipe për heroizmin e Kastriotit, ndërsa ka të ngjashme për heronj me rëndësi të vogël? A kishte një vetëdije kombëtare shqiptare në mesin e shekullit të 15-të? Shqiptarët në atë kohë ishin një grup fisesh ndërluftuese, pa traditë kombëtare, pa unitet kombëtar dhe gjuhësor. A është e vërtetë që kur Kastrioti u kthye në Krujë, u tha bashkëqytetarëve të tij myslimanë të zgjidhnin midis krishterimit dhe vdekjes dhe meqenëse shumica e tyre refuzuan të bëheshin të krishterë, u masakruan? Fan Noli famëkeq e konsideron këtë veprim të Kastriotit si një luftë të shenjtë kundër myslimanëve. Sipas gazetarit dhe shkrimtarit francez Rene Pio, grekët morën pjesë edhe në luftërat e Kastriotit. Himariotët, për shembull, me flamuj që kishin një kryq blu dhe të bardhë. Andruçët, Boçarët etj. morën pjesë në mbrojtjen e Krujës. Siç shkruan D.N. Boçari: “…pas vdekjes së Skënderbeut, Boçarët, duke luftuar kundër turqve dhe turko-shqiptarëve, zbritën drejt Dragani. Në fillim të shekullit të 17-të, ata themeluan Lidhjen Suliotike me grekë të tjerë të lirë”. Mbrojtësit e Mesolongjisë (1825) e konsideronin Kastriotin një hero model, prandaj i dhanë njërës prej artilerisë së tyre, të tretën me radhë pas atyre të Drakoulisit (një personazh dhe luftëtar i vitit 1821 që u vra në Dragatsani) dhe Kanarisit, emrin “Skenderbej”. Ata ishin disa nga shqiptarët që çliruan Greqinë, do të thonë disa… Duke iu drejtuar Mehmetit II, Kastrioti shkruan: “Gjergj Kastrioti, i riemëruar Skënderbej, sundimtar i Epirit dhe i Shqiptarëve, ushtar i Jezu Krishtit për Mehmetin, monarkun e muhamedanëve, gëzohuni… 30 maj 1461”. Murati II, në përgjigjen e tij ndaj Kastriotit, e quan atë “sundimtar i Shqiptarëve dhe i Epirit”. Ai vetë, duke iu drejtuar Mbretit Alfonso, e quan veten “Princ i Epirotëve” ndërsa duke iu drejtuar princit të Tarantos, Gjon Antonius, shkruan: “Paraardhësit tanë ishin epirotët nga të cilët lindi ai Pirro… Ju nuk keni burra mjaftueshëm të fortë për t’u rezistuar epirotëve.” Edhe në pullat shqiptare të emetuara në vitin 1968 me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Kastriotit, emri i tij është shkruar si Gjergji Kastrioti (në njërën prej 25 pullave), ndërsa në një tjetër, është kopertina e historisë së biografit të parë të Barletit me titull: “HISTORIA DE VITA ET GESTIS SCANDERBERGI EPIROTARUM PRINCIPIS” (“HISTORIA E JETËS DHE ARRITJEVE TË SKËNDERBERGUT, PRINCI I EPIRIT”). Së fundmi, historiani i madh Pavlos Karolidis shkoi në Itali dhe takoi pasardhës të Kastriotit. Ata e quajnë veten grekë, janë ortodoksë fanatikë dhe qendra e tyre kryesore në Siçili quhet Piana de Greci (Vendi i Grekëve). (Në fakt ajo quhet “Piana dei Albanesi” – Pllaja e shqiptarëve) Babai dhe vëllai i Skënderbeut janë varrosur në manastirin e Chilandarit në malin Athos! Çfarë është “Kulla e Shqiptarit”? Arsyeja e rikthimit të angazhimit tonë për Gjergj Kastriotin ishte zbulimi në internet i një artikulli rreth “Kullës Shqiptare” në Malin Athos. Ky artikull bazohet në një studim të gjerë dhe të shkëlqyer nga Profesori Ndihmës i Universitetit Aristoteli të Selanikut, Paschalis Androudis. Ne e kontaktuam atë dhe ai me dëshirë ndau disa informacione me ne. Në revistën “Byzantium” (2002) (f. 219-245), ekziston një studim i gjerë nga P. Androudis me titull: “Dëshmi historike dhe arkeologjike për “Kullën Shqiptare” në Malin Athos.” Atje lexojmë se në manastirin serb të Hilandarit në Malin Athos, është varrosur Reposio ose Reposhi, “Duka i Ilirisë” i cili vdiq në Hilandari si murg i thjeshtë në vitin 1430. Ky është ndoshta vëllai i Gjergj Kastriotit, i cili deri vonë besohej se ishte bërë murg në Sinai. Reposhi me sa duket është vëllai që u shpëtoi osmanëve. Megjithatë, siç shkruan P. Androudis, një i afërm tjetër i Reposhit u bë gjithashtu murg dhe u varros në Hilandari. Ky ndoshta ishte Gjon Kastrioti, babai i Gjergjit, i cili në vitet e fundit të jetës së tij u bë murg në Athos! Babai dhe djali janë varrosur në një arcosolium, një lloj varri me hark. “Kulla Shqiptare” shoqërohet gjithashtu me fjalët Ioannis Kastriotis. Është një kullë gjysmë e rrënuar në zonën e pyllëzuar në jug të Manastirit të Hilandarit, mbi sketin e braktisur të Trinisë së Shenjtë. Kulla është ndërtuar ndoshta në shekullin e 12-të (sipas një versioni tjetër në vitin 1270 në vendin e manastirit të vjetër të Agios Georgios) dhe ishte një fortesë mbrojtëse kundër bastisjeve pirate. Ajo ka mbështetëse (këmbë) në secilën anë, gjë që tradhton një stil bizantin. Lartësia e saj që ka mbijetuar sot arrin 6 metra. Sipas një dokumenti të viteve 1421-1422, Gjon Kastrioti bleu kullën nga Manastiri i Hilandarit për 60 florinj venecianë. Në të njëjtën kohë, ai bleu edhe 4 adelfata, për vete dhe tre nga djemtë e tij. Një “adelfata” ishte e drejta për të banuar në një tokë të një manastiri në Malin Athos, e cila shoqërohej me të drejtën për të shfrytëzuar të mbjellat përreth. Reposhi jetoi për disa vite në “Kullën e Shqiptarit”. Këtu, sigurisht, lind një çështje me datat. Në vitin 1423, Gjon Kastrioti u detyrua të dërgonte 4 djemtë e tyre në Adrianopojë. Kur jetoi Reposhi në Malin Athos? Ai vdiq në vitin 1430. A iku ai nga kryeqyteti i atëhershëm osman dhe shkoi në Malin Athos? Në vitin 1468, meqenëse nuk kishte të drejtë trashëgimie për Kullën kur të gjithë përfituesit e vëllezërve vdiqën, “Kulla e Shqiptarëve” ose Kulla e Shën Gjergjit, iu kthye Manastirit të Hilandarit. Më vonë, një bashkësi murgjish u vendos atje për disa vite, duke marrë, të paktën deri në vitin 1528, subvencione bujare nga sundimtarët e Vllahisë. Një gravurë në bakër nga viti 1757 përshkruan manastirin e Hilandarit me “Kullën e Shqiptarit”, ku duket se kanë jetuar murgjit. Nuk dihet se kur u braktis kulla. Skiti i Trinisë së Shenjtë u braktis në fillim të shekullit të 20-të. Pastaj, ose shumë më herët, ndoshta u braktis edhe “Kulla e Shqiptarit”… Ky emër u përdor për herë të parë në vitin 1512. Deri atëherë, quhej Kulla e Shën Gjergjit. Epilog Siç e përmendëm, Gjergj Kastrioti u varros në kishën e Shën Nikollës në Lezhë. Në vitin 1474, Mehmeti II pushtoi qytetin. Ai urdhëroi që varri i Skënderbeut të hapej, por skeleti i tij të mos dëmtohej ose përdhosej. Megjithatë, turqit, duke u atribuar kockave të tij veti magjike ose të mrekullueshme, i thyen ato në copa dhe i morën, si fatsjellëse. Megjithatë, përkrenarja e tij u shpëtua, e cila mbahet në një muze në Vjenë. Ky fakt ngre një pyetje: a fsheh arkosoliumi i Manastirit të Hilandarit ndonjë sekret, të cilin e kanë identifikuar edhe disa historianë shqiptarë?
