Juristi i njohur, Romeo Kara ka paralajmëruar se “epoka e pandëshkueshmërisë” ka hyrë në orët e fundit për politikanët e lartë të vendit. Në një intervistë për gazetën “SOT”, Z.Kara e quan rastin e Belinda Ballukut dhe hetimet ndaj saj si një “majë ajsbergu”, duke e lidhur me një seri akuzash të tjera që mund të çojnë deri në një përplasje frontale me pushtetin. Sipas tij, SPAK-u është më afër se kurrë për të hetuar dhe ndëshkuar ata që deri tani janë konsideruar të paprekshëm, ndërsa qeveria, në mënyrë të qartë, po tregon shenja paniku për shkak të pasojave që mund të shtrihen në nivelet më të larta të pushtetit. Z.Kara gjithashtu ndalet në hetimin e dosjes së 21 Janarit, ku ai mendon se ish-kryeministri Sali Berisha mund të përballet me akuza serioze, ndërsa për Ballukun, ai paralajmëron se kërkesa për heqjen e imunitetit dhe arrestimin e saj mund të bëhet shumë shpejt.
-Z. Kara, tani që ish-kryeministri Sali Berisha është paraqitur në SPAK për “21 Janarin”, a mendoni se ai rrezikon realisht përballje penale – apo po përpiqet ta shesë thirrjen si sulm politik për të shmangur përgjegjësinë?
Hetimi në këtë procedim përfshin vepra të rënda: “vrasje në rrethana të tjera cilësuese”, “abuzim me detyrën”, si dhe “pengim të zbardhjes së vërtetës”, vepra te cilat parashikohen me dënime mjaft të ashpra nga Kodi Penal nëse provohen nga organi i akuzës. Berisha ka deklaruar së fundi se ai është i interesuar që “e vërteta të zbardhet” dhe se do të bashkëpunojë me SPAK-un, por në të njëjtën kohë, ai e portretizon këtë hetim si një sulm politik dhe sipas tij, çështja e 21 Janarit po përdoret për propagandë nga qeveria. Më tej, në një deklaratë, ai i ka cilësuar i detyruar nga vendimi i Gjykatës së Strasburgut katër vrasjet si “krim shtetëror”, por duke pretenduar se ato ishin të “papritura” dhe “jo të qëllimshme” dhe se viktimat mund të kenë qenë pasojë e plumbave rikoshet dhe jo sipas një urdhër vrasjeje me qëllim. Gjithashtu ai u kujdes që të zhvlerësonte përpara gazetarëve provat e reja të ofruara në këtë proces, duke shprehur qartë frikën që ai ka nga ajo çfarë këto prova ofrojnë pikërisht për personin e tij dhe bashkëpunëtorët e afërm të tij. Realisht e kam parë atë të prononcohej si një i pandehur përpara godinës së SPAK-ut, pas daljes prej saj, gjë që tregonte qartë një frikë të brendshme të tij. Si gjithmonë në strategjinë e tij qëndron refreni se, ky është një sulm politik ndaj tij dhe se SPAK-u është një instrument në duart e pushtetit. Unë kam bindjen e plotë se, ndaj tij do të provohet së paku konsumimi i shpërdorimit të detyrës dhe ai i pengimit të zbardhjes të së vërtetës, pa përjashtuar mundësinë edhe të provimit të dhënies së urdhrit të vrasjes direkt prej tij apo të përcjellë nga njerëzit e rreth tij. Mendoj se do të kemi zhvillime te reja për sa më sipër si dhe disa surpriza.
-A duhet Sali Berisha të japë më në fund llogari për zinxhirin komandues të Gardës më 21 Janar 2011 dhe a është ky momenti kur drejtësia duhet të tregojë nëse është apo jo e kapur politikisht?
Kjo është një pyetje që prek dy shtylla të mëdha: përgjegjësinë e shtetit për dhunën e ushtruar nga Garda, dhe besimin publik te pavarësia e drejtësisë. A duhet Sali Berisha të japë llogari për zinxhirin komandues? Po, në sensin institucional, ai është figura kryesore që duhet të sqarohet për arsye se zinxhiri komandues në 21 Janar është natyrshëm politik. Garda e Republikës, në një situatë kaq ekstreme, vepron brenda kuadrit operacional të Ministrisë së Brendshme dhe, në mënyrë të tërthortë, të ekzekutivit. Kryeministri i vendit nuk është komandant operacional i Gardës, por është përgjegjësi e tij politike si drejtues i qeverisë, Ai ka zyrtarisht autoritet mbi ministrin që ka pasur komandën formale dhe në shumë raste vendimet në situata krize kalojnë në nivel politik (informime, orientime, aprovime. Pra, pyetja nëse Berisha ka dhënë udhëzime, presion, miratim, apo ka pasur dijeni për përdorimin e armëve, është legjitime dhe duhet të sqarohet. Ai nuk është thjesht “një dëshmitar tjetër” dhe 21 Janari nuk ishte një incident i vogël. Katër protestues u vranë në bulevard. Çdo vend demokratik do të hetonte: kush dha urdhër, kush lejoi përdorimin e armëve, cilat ishin komunikimet e zinxhirit komandues dhe kush ndërhyri ose nuk ndërhyri. Kjo kërkon hetim në nivel të lartë, jo vetëm tek ushtarakët ose drejtuesit taktikë, prandaj Berisha është person natyrshëm objekt i këtij hetimi. A është ky momenti kur drejtësia duhet të tregojë nëse është apo jo e kapur politikisht? Po, ky është nga momentet më të rëndësishme testues për SPAK-un sepse çështja prek një nga figurat më të fuqishme të politikës post-komuniste. Kur drejtësia heton njerëz që s’kanë më pushtet, testi është i lehtë, por kur prek: kryeministra, ministra, ish-kryeministra, ish-ministra etj atëherë kuptohet nëse sistemi funksionon apo jo. Historikisht në Shqipëri ka pasur një “mur të padukshëm” që ka mbrojtur krerët e lartë nga përgjegjësia penale. Nëse SPAK shmang hetimin real ndaj Berishës, publiku do të ketë ndjesinë se kjo kulturë vazhdon. SPAK-u teston veten pikërisht në çështje të tilla. Drejtësia nuk fiton besim nga deklaratat politike, por nga mënyra si: mbledh prova, trajton figurat e fuqishme njësoj si qytetarët e zakonshëm dhe mban distancë nga presioni publik dhe politik. Pikërisht ky është momenti ideal për të treguar se: SPAK-u heton faktet, jo politikën. Çfarë do të ishte drejtësi e vërtetë në këtë rast? Drejtësia nuk do të thotë patjetër që Berisha duhet të shpallet fajtor. Drejtësi do të thotë: të hetohet pa imunitete informale, të thirret, pyetet dhe verifikohet çdo vendim i asaj dite, të vlerësohen provat, komunikimet, dëshmitë, dhe zinxhiri komandues, dhe të ketë proces transparent dhe të pavarur. Nëse provat të çojnë tek ai, përgjegjësia duhet të jetë e plotë. Nëse provat nuk e implikojnë, atëherë duhet të dalë i pastër pa ndërhyrje politike.Vetëm kështu procesi do të jetë i besueshëm. Personalisht mendoj se, Berisha duhet të japë llogari, sepse 21 Janari ishte ngjarje me viktima të pafajshme përpara godinës së qeverisë dhe ai ishte pikërisht kreu i saj.
Përse Berisha nuk e pranon kurrë mundësinë e përgjegjësisë së tij në atë ditë tragjike, kur 4 qytetarë u vranë nga armët e shtetit? A është kjo frikë nga drejtësia apo strategji politike?
Berisha nuk pranon asnjë përgjegjësi sepse është njëkohësisht strategji politike për mbijetesë dhe mbrojtje ligjore dhe pranimi i fajit do të shembte identitetin e tij politik dhe do ta ekspozonte juridikisht. Pra, ka dy arsye kryesore pse Sali Berisha nuk pranon asnjëherë përgjegjësi lidhur me 21 Janarin dhe ato janë të ndërthurura: strategjia politike dhe mbrojtja ligjore. Të dyja funksionojnë së bashku dhe e bëjnë pothuajse të pamundur që ai të deklarojë publikisht qoftë edhe “mundësinë” e fajit. Berisha për dekada ka kultivuar imazhin e njeriut që nuk lëkundet dhe nuk gabon, “qëndrestari”, “luftëtari”, “i pakthyeshmi”, etj. Pranimi i qoftë edhe 1% përgjegjësie do të prishte këtë arkitekturë politike. Në vendet ku politika është shumë polarizuese, si Shqipëria, pranimet interpretohen jo si sinjal ndershmërie, por si dobësi dhe dobësia i kushton vota dhe kontroll brenda partisë. Berisha ka përdorur gjithmonë konfliktin si mekanizëm mobilizues. Ai e ktheu 21 Janarin menjëherë në fushëbetejë politike duke e etiketuar si: protestë e dhunshme, skenar për grusht shteti, puçistë, “sulm ndaj stabilitetit, etj”. Po të pranonte mundësinë e fajit, do të shkatërronte vetë narrativën e tij të 14 viteve të fundit lidhur me çështjen. Sot Berisha është në konflikt të hapur me SPAK-un. Çdo pranim do t’i zvogëlonte aftësinë të thotë: “Unë jam viktimë e drejtësisë së kapur dhe e qeverisë”, prandaj refuzimi total i fajit është mënyra e vetme për të ruajtur legjitimitetin tek mbështetësit. Nëse Berisha do të pranonte qoftë edhe gabime në komandimin e institucioneve atë ditë, prokuroria mund të verifikonte lidhjen midis vendimeve të tij dhe vrasjeve të ndodhura. Ky është një rrezik juridik i drejtpërdrejtë. Atij i shkon për shtat mbrojtja klasike e udhëheqësve të lartë që përgjithësisht prononcohen duke deklaruar: “s’kam dijeni, s’kam urdhëruar, isha i informuar gabim”, etj. Është një strategji që shihet kudo në botë në raste tragjike me përgjegjësi shtetërore. Pranimi i njohjes së zinxhirit komandues do ta ekspozonte rrezikshëm atë. Në këto raste heshtja ose mohimi absolut është më i sigurt se nuancat shprehimore si: “mund të ketë pasur gabime”, “u teprua”, “ishte situatë e vështirë”, etj, të cilat mund të interpretohen juridikisht, prandaj mbahet vetëm një linjë: moho dhe sulmo. Ai e di që: pranimi i fajit është humbje kontrolli mbi narrativën, prishje e imazhit te liderit të fortë, i jep pikë kundërshtarëve dhe dobëson PD dhe bazën e saj mbështetëse. Pra, strategjia politike e “mos-përgjegjësisë totale” është zgjedhja e vetme e mundshme për të mbijetuar politikisht dhe juridikisht. Sidoqoftë, SPAK-u duhet të hetojë cili do të ishte motivi i atyre vrasjeve. A kanë lidhje ato vrasje me informacionin se një protestë akoma më e ashpër do të zhvillohej sërish pas pak ditësh? Unë besoj se po.
-A rrezikon realisht Belinda Balluku arrestim ose akuzë të rëndë nga SPAK për çështjen e tenderëve, dhe pse deri tani qeveria sillet sikur nuk ka ndodhur asgjë?
Duke parë trendin e këtij procesi, i pari në llojin e tij, ku SPAK-u duket se, është tashmë gjithmonë një hap përpara qeverisë, mendoj se, mund të kemi edhe ndonjë kërkesë në ditët në vijim prej tij drejtuar Kuvendit lidhur me heqjen e imunitetit me qëllim arrestimin e saj. Sidoqoftë, kjo gjë do të varet edhe nga shkalla e respektimit të dy masave shtrënguese dhe ndaluese të dhëna nga GJKKO së fundi. Lidhur me akuzën, nuk do të jetë çudi që ajo të rëndohet me thellimin e hetimeve. SPAK-u ka komunikuar fillimisht atë akuzë të cilën ai tashmë presupozon që e fakton dhe provon, por të mos harrojmë se jemi akoma në fazën e hetimeve, gjë që flet për mundësinë e pasurimit të akuzës. Hetimi ndaj Belinda Ballukut nuk është më një episod rutinë i radhës së kronikës investigative, por një sinjal alarmi që prek vetë zemrën e qeverisjes, mënyrën si menaxhohen miliardat e taksapaguesve. Akuzat e SPAK-ut janë të rënda, të drejtpërdrejta dhe pothuaj të painterpretueshme. Dyshohet për manipulim tenderash në një super-projekt publik, dhe kjo nuk është lojë me letra, por një hetim që prek majat e piramidës së pushtetit. Fakti që SPAK ka pezulluar Ballukun nga detyra dhe i ka vendosur masë sigurie tregon se prokuroria nuk po tallet. Ata që mendojnë se “do shuhet me kalimin e kohës ky vrull” nuk po e lexojnë drejt realitetin. Kur një zëvendëskryeministre vihet nën akuzë, sistemi po prek më në fund shtresën e atyre që deri dje konsideroheshin “të paprekshëm”. Dhe pikërisht këtu nis problemi politik. Qeveria po rri urtë, sepse e di që një koment i vetëm i sinqertë do të hapte derën e pyetjes më të tmerrshme: “Sa të thella dhe të gjera janë këto skema në nivel qeveritar?” Ajo hesht, sepse e di se, nëse pranon të distancohet nga ministri më i rëndësishëm i saj, shtylla të tëra të narrativës së vet politike do të shemben. Heshtja nuk është neutralitet, por strategji. Strategji për të mos u dukur e kapur në befasi. Strategji për të fituar kohë. Strategji për të amortizuar një tronditje që, në çdo vend normal, do të kishte shkaktuar rrebesh dorëheqjesh. Por në Shqipëri, mbrojtja e imazhit vlen më shumë sesa mbrojtja e parave publike. E vërteta është kjo: SPAK-u është më afër se kurrë përplasjes frontale me kupolën e pushtetit. Rasti Balluku është vetëm maja e ajsbergut. Nese ky hetim shkon deri në fund, zinxhiri i përgjegjësive mund të ngrihet edhe më lart dhe pikërisht kjo gjë e tremb qeverinë shumë më tepër sesa vetë akuzat ndaj një ministri. Prandaj sot kemi një situatë absurde: SPAK punon, qeveria hesht, publiku sheh, ndërsa drejtësia teston kufijtë e saj me një dosje që mund të bëhet precedent për të ardhmen. Le të jemi të qartë: Ky është momenti kur SPAK duhet të tregojë nëse është institucion drejtësie apo dekor politik dhe gjithashtu ky është momenti kur qeveria duhet të tregojë nëse është gati të përballet me pasojat e korrupsionit brenda radhëve të saj, apo do të zgjedhë që gjithçka të mbytet në harresë.
-Pse kryeministri Edi Rama e mbron me çdo kusht Ballukun, edhe kur SPAK ka nisur procedime ndaj saj? A është çështje besnikërie politike, apo frikë se mund “të flasë” për gjëra që prekin më lart?
Rasti i Belinda Ballukut nuk është thjesht një hetim për tendera, por është shkëndija më e rrezikshme që ka prekur ndonjëherë kupolën e kësaj qeverie. Nuk bëhet fjalë për një drejtor të nivelit të mesëm, nuk bëhet fjalë për një skandal rutinë, por bëhet fjalë për zëvendëskryeministren, njeriun më të besuar të Ramës në menaxhimin e miliardave të investimeve publike. SPAK-u nuk e ka marrë me diplomaci punën e tij këtë herë. Kemi një akuzë të drejtpërdrejtë si dhe një pezullim nga detyra dhe ndalim-largimi nga vendi. Këto nuk janë masa standarde, por sinjale të qarta se, prokuroria ka gjetur fakte e prova e jo aludime. Dhe pikërisht këtu nis paniku. Sepse nëse një tender si ai i Llogarasë del i manipuluar, atëherë pyetja e natyrshme është: A është vetëm një? Apo kemi një sistem të tërë tenderash ku funksionon e njëjta skemë? Kjo është arsyeja pse qeveria po sillet sikur nuk po ndodh asgjë. Askush nuk flet, sepse dikush tjetër mund të përmendet. Secili pret të shohë kush do të jetë i akuzuari i radhës. Kjo nuk është heshtje politike, por është heshtje frike. Është frika që nëse hapet një derë, dalin të gjitha. Frika që nëse bie ky gur, bie muri. Frika që nëse kapet ky ministër, ekspozohet e tëra. Frika që SPAK, për herë të parë, ka shkuar shumë, shumë lart. Dhe ta themi drejt: Nuk është vetëm Balluku nën hetim, por është mënyra si krejt qeveria ka qeverisur. Në çdo vend normal, një zhvillim i tillë do të shkaktonte dorëheqje, qeveri teknike, debat parlamentar dhe transparencë të plotë. Në Shqipëri kemi heshtje, kemi zvarritje dhe kemi një sjellje teatrale duke pretenduar se: “presim drejtësinë të flasë”, kur ndërkohë e gjithë makina shtetërore po kërkon të kuptojë se sa larg ka shkuar SPAK-u dhe cilat emra mund të shfaqen nesër. Le ta themi troç, Dosja Balluku është testi më brutal që ka kaluar ndonjëherë drejtësia shqiptare. Nëse ky rast mbyllet me pazare, reforma në drejtësi ka vdekur. Nëse çon përpara përgjegjësinë deri ku e mban zinxhiri, do të kemi një Shqipëri të re. Kjo nuk është thjesht një çështje penale. Kjo është pyetja që i bëhet një shteti të tërë: A ka vullnet për të prekur të paprekshmit, apo do të vazhdojmë të jetojmë me iluzionin se drejtësia është vetëm për të vegjlit?
-Si është e mundur që një ministre nën hetim për procedura të rënda tenderimi të mbrohet publikisht nga kryeministri, në vend që të shkarkohet? A është kjo provë se standardet e qeverisë ndaj korrupsionit janë thjesht propagandë?
SPAK-u po shkon aty ku politika nuk e imagjinonte, kështu që edhe Rama po e kupton se epoka e pandëshkueshmërisë ka hyrë në orët e fundit. Dosja Balluku është tronditja më e madhe e politikes pas viteve 97, jo sepse kemi një zyrtare nën hetim, por sepse për herë të parë, sistemi i drejtesise po prek nervin qendror të qeverisjes, aty ku marrin formë vendimet që përfshijnë miliarda, koncesione, tendera strategjikë dhe rrjete influence që kanë mbajtur pushtetin të palëkundur. Fakti që SPAK ka marrë masa të rënda: pezullim nga detyra, kufizim lëvizjeje dhe hetim të thelluar të procedurave, ka krijuar një lëvizje sizmike politike. Nuk janë masa kozmetike, por lëvizje që tregojnë se prokuroria ka indicie serioze dhe po prek një zonë që tradicionalisht ka qenë e paprekshme. Pikërisht kjo është arsyeja pse qeveria me në krye Ramën tashmë ka hyrë në modalitet mbijetese. Asnjë reagim i qartë. Asnjë përgjegjësi politike. Asnjë distancim minimal. Vetëm heshtje. Heshtje e ngjashme me atë të një strukture që po përpiqet të ruajë kohezionin e brendshëm, sepse e di që një pranim i vetëm gabimi do të hapte derën e një zinxhiri pyetjesh të pakëndshme: Kush firmosi? Kush monitoroi? Kush përfitoi? A ka qenë kjo praktikë e izoluar apo model funksionimi? Etj, etj, etj. Këto pyetje nuk i bën opozita, por bën publiku. Dhe kjo është frika më e madhe për qeverinë. Në opinionin publik, dosja Balluku nuk shihet si çështje e një personi të vetëm, por si një pasqyrë që mund të reflektojë mënyrën e të bërit qeverisje për një dekadë të tërë. Pikërisht ky perceptim është më i rrezikshëm se çdo akuzë, prandaj Rama hesht ose mbron. Në realitet, ajo që po ndodh nuk është thjesht një hetim. Është testi i parë serioz nëse SPAK-u guxon të hyjë në territorin ku deri sot ka qeverisur vetëm politika. Nese ky proces shkon deri në fund, atëherë ai do të krijojë precedentin që: askush, sado i fuqishëm, sado i lidhur me qendrën e pushtetit, nuk është imun ndaj hetimit. Nëse ky proçes ndalet në gjysmë, atëherë publiku do ta lexojë qartë dhe dhimbshëm si: “E njëjta histori e vjetër, reforma në drejtësi ishte fasadë.” Prandaj sot kemi tension, heshtje, nervozizëm sa të dukshëm aq të padukshëm dhe të prekshëm, sepse SPAK -u është duke trokitur pikërisht në derën e Ramës dhe askush nuk e di se kush do ta hapë i pari dhe kush do të dalë i fundit. E vërteta është kjo: Nëse dosja Balluku është e para, nuk do të jetë e fundit dhe kjo e tmerron kupolën më shumë se çdo akuzë e shkruar në letër. Rama hesht, por pas mureve të pallatit, Rama po kupton diçka që nuk mund ta mohojë: epoka e pandëshkueshmërisë ka hyrë në orët e fundit. Heshtja nuk është neutralitet; është frikë, frikë nga ajo që mund të dalë nesër, frikë nga zinxhiri i përgjegjësive që mund të arrijë deri tek kupola e pushtetit. Juridikisht prokuroria dhe gjykata dhanë precedentin se nesër edhe ndaj tij mund të aplikohet masa e pezullimit nga detyra gjë që jam i sigurt se e ka kapur tërësisht të çarmatosur qeverinë. Nëse Gjykata Kushtetuese do ta konsiderojë të ligjshme këtë masë, nuk do të çuditesha që ajo të përdorej edhe ndaj vetë Ramës. Jam i sigurt që shumë shpejt do të kemi propozime dhe veprime për ta amenduar Kodin e Procedurës Penale dhe pikërisht nenin 242 të tij.
Intervistoi: Rigels Seliman
